Çoğu modern işletim sistemi grafik arayüzü sunar, bu arayüz pencereleri, menüleri, diyalog kutularını, ayarlanabilen yazı tiplerini ve bunun gibi şeyleri içerir. Linux'taki ana grafik arayüz X Pencere Sistemidir ve kısaca X denir. X yapılandırması duruma göre çok kolay ve çok zor olabilir. Çoğu Linux dağıtımı yükleme sırasında otomatik tanıma ve kolay yapılandırma seçenekleri sunar ama eğer kullandığınız dağıtımda böyle bir özellik yoksa ya da istediğiniz gibi değilse X yapılandırma dosyasında değişiklik yapmanız ya da bir arayüz yapılandırma aracı kullanmanız gerekebilir. Bunu yapmak için X'in video donanımlarına ve diğer şeylere nasıl davrandığını (bunları nasıl kullandığını ) bilmeniz gerekir.
Temel X yapılandırması dışında birkaç şeyden daha bahsedeceğiz. Bu yazı tiplerini, GUI login araçlarını, kullanıcı masaüstü ortamlarını, X'i uzaktan erişim için kullanmayı ve yerelleştirmeyi içerecek. Bu konuların hepsi X'in temel yapılandırma konularıyla yakından ilişkilidir.
X ekranı bir çeşit çıktı olarak düşünülebilir. (output) Bir diğer çıktı çeşidi yazdırmadır. (printing) Bu yazıda ondan da bahsedeceğiz. Düzgün şekilde yapılandırılmış bir yazıcıyla X ya da metin tabanlı arayüzlü uygulamalar yardımıyla oluşturup düzenlediğiniz belgelerin çıktısını alabilirsiniz.
Temel X Özelliklerini Yapılandırma
Temel X yapılandırmasıyla kullanılan fareyi, klavye düzenini, ekran çözünürlüğünü, video yenileme hızını (refresh rate), renk derinliğini görüntülemeyi ve kullanılan video kartını ayarlayabiliriz. Bu seçeneklerin bazıları X'e kullandığınız donanımı söylemenizi gerektirir, diğer seçeneklerse bu donanımların sunduğu özellikleri ayarlamanızı sağlar. Bunların hepsini yapmadan önce gerçek yapılandırmayı ayarlamadan önce Linux için bulunan X sunucularılarıyla ilgili bazı bilgiler edinmeniz gerekir, çünkü seçiminiz hangi araçları kullanabileceğinizi ve hangi dosyaları elle değiştirmeniz gerektiğini belirleyecektir. GUI ve metin-modlu yapılandırma araçları X'i yapılandırmanızı sağlayabilir ama bazen yapılandırma dosyalarını kullanmanız gerekecektir bu yüzden bu dosyaların biçimini bilmeniz önemlidir.
Linux için X Sunucu Seçenekleri
X Linux için en çok kullanılan GUI olsa da X'in birden fazla çeşidi bulunmaktadır.
XFree86: 2004'e kadar en çok kullanılan X sunucusu. Bu açık kaynak sunucu geniş yelpazede video kartlarını ve giriş aygıtlarını destekler ve çoğu Linux yazılımı XFree86 göze alınarak hazırlanmıştır. Şu an 4.x serisindedir ve 3.3.6 serisi ve onun öncesindekilerle 4.x serisi arasında bazı önemli farklılıklar bulunur. Bazı sürücülerden dolayı çok az sistemin XFree86 3.3.6 ve öncesini kullanması gerekebilir ama günümüzdeki çoğu sistem XFree63 4.x ya da X.org-X11 kullanmaktadır.
x.org-X11: 2004'den sonra çoğu Linux sistemi XFree86'den X.org-X11'e geçtiler. (XFree86'daki bazı lisans değişikliklerinden dolayı.) X.org-X11 6.7.0 XFree86'yı temel alıyordu ama günümüzdeki versiyonuna kadar bağımsız olarak geliştirilmiştir. X.org-X11 XFree86'yı temel alarak geliştirildiği için iki sistemde en önemli konularda birbirlerinin aynısıdır. Önemli bir farklılık yapılandırma dosyalarındaki isim farklılığıdır, diğeri de yazı tiplerinin bulunduğu varsayılan konumdur. Diğer değişikliklerden yazının devamında bahsedilecektir.
Accelerated-X: Xi-Graphics tarafından diğer açık kaynak sistemlere alternatif olarak geliştirildi. Normalde bu sistemi kullanmak çok gerekli değildir ama video kartınızla ilgili sorununuz varsa Accelerated-X'i denemek isteyebilirsiniz.
X Yapılandırma Yöntemleri
X'i yapılandırmak zor bir süreçtir çünkü X yapılandırma dosyası bazı ilginç seçenekler içerir. Eğer bir yapılandırma aracı kullanırsanız bu iş kolaylaşır ve çoğu Linux dağıtımı yükleme aşamasında böyle bir araç çalıştırır. Eğer bu araç işinizi görmüyorsa (ya da yapmak istediklerinizin hepsini yapmıyorsa) X yapılandırma dosyasını elle değiştirmeniz gerekir.
X Yapılandırma Araçları
Bu araçlar kullanılan X versiyonuna göre çeşitlilik gösterir. XFree66'nın 3.3.6 versiyonu ve öncesindekiler ile sonraki versiyonları ve X.org-X11 için olan araçlar büyük farklılıklar gösterir.
XFree86 4.x ve X.org-X11 için Yapılandırma Araçları
Bunlar için birden fazla yapılandırma aracı bulunur:
X Sunucusunun kendisi
X sunucusunun kendisi donanımı sorgulama ve buna göre bir yapılandırma dosyası oluşturma yeteneğine sahiptir. Bunu yapmak için X sunucusu çalışmıyorken konsolda XFree86 -configure (XFree86 için) ya da Xorg -configure yazın. Sonuç /root/XF86config.new ya da /root/xorg.config.new olmalıdır. Bu dosya en uygun sonuçları üretmeyebilir ama en azından manuel değiştirmeler için bir başlangıç noktası sunar.
Dağıtım-tabanlı araçlar
Çoğu modern dağıtımlar kendi özel X yapılandırma araçlarını sunarlar. Red Hat (ve Fedora'da) Ekran Özellikleri aracı (Display Settings - varsayılan olarak masaüstündeki menüdedir ya da xterm'de system-config-display yazarak ulaşılabilir) ve SuSE için YaST ve YaST2 bulunur.
x86cfg ya da xorgcfg araçlar sadece XFree86 4.x ya da Xorg-X11 için çalışır. Bu araçlar önerilmiyor çünkü artık geliştirmeleri devam etmiyor ama eğer sisteminizde bu araçlar varsa X'i yapılandırmak için kullanılabilirler.
Bütün bu araçlar X'i elle değiştirmek için gerek bilgiyi sağlarlar.
XFree86 3.3.6 ve Öncesi için Yapılandırma Araçları
xf86config, Xconfigurator ve XF86Setup en yaygın olanlarıdır. Genel bir kural olarak Xconfigurator yeni bir sistemin ilk yapılandırması için iyi bir araçtır ve XF86Setup ise yapılandırma dosyasına dokunmadan varolan bir sistemin yapılandırmasını ayarlamak için iyidir. Ama XFree86 3.3.6 ve öncesini kullanmak zorunda olanlar için bu araçları bulmak zordur o yüzden x86config'i kullanmak ya da yapılandırma dosyasını elle değiştirmek zorunda kalabilirler.
X Yapılandırma Dosyasının Biçimi
Çalışan X sunucusna göre dosyanın adı ve konumu değişiklik gösterebilir.
X.org-X11 Bu sunucunun yapılandırma dosyası xorg.conf olarak adlandırılır ve genel olarak /etc/X11 ya da /etc nin altında bulunur.
XFree86 4.x Yapılandırma dosyasının adı XF86Config-4 ve konumu genelde /etc/X11'dir. Eğer bu dosya bulunmazsa XFree86 4.x /etc/X11 ya da /etc nin altında XF86Config isimli dosyayı arar. Bu dosyanın biçimi tamamen X.org-X11'in yapılandırma dosyasıyla aynıdır.
XFree 3.3.6 ve öncesi X yapılandırma dosyasının adı XF86Config'dir ve dosya genelde /etc/X11 ya da /etc dizininin altında bulunur.
Bütün bu üç yapılandırma dosyaları birçok satırdan oluşan bölümlerden oluşur, bu bölümler büyük bir özelliği içerir. Bölümler Section adı verilen ve tırnak içine alınan bir anahtar kelimeyle başlar ve EndSection anahtar kelimesiyle biter.
Section “InputDevice”
Identifier “Keyboard0”
Driver “kbd”
Option “XkbModel” “pc105”
Option “XkbLayout” “us”
Option “AutoRepeat” “500 200”
EndSection
Bu Section X'e klavye ile ilgili özellikleri söyler; modeli, düzeni ve bunun gibi şeyleri. Çoğu zaman farklı X sunucuları aynı bölümleri ve özellik isimlerini destekler. Bunun birkaç istisnası bulunur.
1-Option anahtar-kelimesi XFree86 3.3.6 ve öncesinde kullanılmaz. Bunun yerine seçenek ismi (Xkblayout ya da AutoRepeat gibi) satır başında tırnak içinde olmadan yazılır.
2-XFree86 3.3.6 ve öncesi ServerLayout bölümünü kullanmaz.
3-XFree86 3.3.6 ve öncesinde Identifier ve Driver satırlarını içermez, bu satırlar XFree86 4.x ve X.org-X11'de yaygın olarak kullanılır.
4-Bazı bölüm-spesifik özellikler versiyonlar arası değişiklik gösterir.
X Yapılandır-Ve-Test-Et Döngüsü
Eğer X yapılandırmanız doğru çalışmıyorsa değiştirip bunu test etmeniz gerekir. Çoğu Linux dağıtımı açılışta X sunucunu çalıştırır ama X'i otomatik başlatmak yapılandırmayı test etmeyi zorlaştırabilir. Yeni Linux yöneticisi için değişiklikleri test etmenin tek yolu bilgisayarı yeniden başlatmak olacaktır.
Daha iyi bir yöntem sistemi X'in otomatik olarak başlamadığı bir moda almaktır. Red Hat, Fedora ve buna benzer dağıtımlarda kolayca telinit 3 komutuyla istenilen moda geçilebilir. Bu sistemi runlevel 3 şeklinde çalıştırması konusunda ayarlar, bu modda X sunucusu çalışmaz.
Debian, Ubuntu ve Gentoo runlevellleri X'i başlatıp başlatmama konusunda kullanmaz. Bu dağıtımlarda /etc/init.d/xdm stop komutuyla GUI login sunucusunu kapatmanız gerekir. (Yapılandırmanıza göre xdm'yi kdm ya da gdm ile değiştirmeniz gerekebilir.)
X oturumu kapandıktan sonra text-mode login ekranından X yapılandırmanızı elle düzenleyebilir ya da metin-tabanlı X yapılandırma programlarını kullanabilirsiniz. Sonrasında startx komutuyla X sunucusunu tekrar çalıştırabilirsiniz. Eğer istediğiniz sonucu aldıysanız X'i kapatıp telinit 5 ya da /etc/init.d/xdm start komutlarını kullanarak sistemi normal X login ekranına getirebilirsiniz. Eğer startx komutundan sonra istediğiniz sonucu almadıysanız X oturumunuzu kapatıp sistemi değiştirmeye devam edebilirsiniz.
X'i yeniden başlatmanın başka bir yolu da sistemi X'in çalışır olduğu runlevelde bırakıp sonra X sunucusunun sürecini öldürmektir. Ctrl+Alt+Backspace genelde iş görür ama bu işe yaramazsa ps aux | grep X komutuyla süreç pid'sini alarak kill pid komutuyla X'i konsoldan kapatabilirsiniz. Bu yöntem X'i runlevelden bağımsız çalıştıran dağıtımlar için daha iyidir.
X Yapılandırma Seçenekleri
X yapılandırma dosyasını değiştirirken en iyi yöntem çalışmayan özelliği belirlemek ve bu özelliği kontrol eden bölümü sıfırlamaktır. Sonra bu bölümü düzenleyip, değişiklikleri kaydedip, yeni yapılandırmanızı test edebilirsiniz. XFree86 4.x ve X.org-X11'de bulunan temel bölümlerden bahsedeceklerimiz Module, InputDevice, Monitor, Device, Screen ve ServerLayout'tur. Muhtemelen yapılandırmanızda iki tane InputDevice bulunacaktır, bunlardan birisi Keyboard (klavye) diğeri Mouse (Fare) dur. (XFree86 3.3.6 ve öncesinde fare Pointer adı verilen başka bir bölümde yapılandırılır.) Bölümlerin sıralaması önemli değildir.
Modülleri Yüklemek
Module bölümü X sunucu modüllerinin yüklenmesi işlemini kontrol eder -spesifik özellikler için sürücüler ya da donanım.
Section "Module"
Load "dbe"
Load "extmod"
EndSection
Modül isimlerinin kontrol ettikleri özelliklere bakılarak bunların ne oldukları anlaşılabilir. Eğer X yapılandırması çalışıyorsa Module bölümünü düzenlememeniz gerekir, X yapılandırmasını değiştirecek olsanız bile. Bazen bazı satırları eklemeniz ya da çıkarmanız gerekebilir. (örneğin 3D yi aktive etmek için)
Klavyeyi Ayarlamak
Section “InputDevice”
Identifier “Keyboard0”
Driver “kbd”
Option “XkbModel” “pc105”
Option “XkbLayout” “us”
Option “AutoRepeat” “500 200”
EndSection
Identifier, ServerLayout için kullanılan bir etikettir. (XFree86 3.3.6 ve öncesinde bunlar yoktur) Driver satırı X'e klavye için hangi sürücüyü kullanacağını söyler. Klavyeniz çalıştığı sürece bu satırı değiştirmeyin.
Option satırları bazı seçenekleri ayarlamak için kullanılır; model, klavye düzeni, tekrarlama hızı gibi. Çoğu zaman varsayılan özellikler yeterlidir ama bazen AutoRepeat satırını düzenlemeniz ya da yoksa eklemeniz gerekir. Bu satır 2 tane sayı alır ve ikisi de milisaniye cinsindendir. İlk sayı (500) kadar sistem ilk tekrar için bekler ondan sonra her 200 milisaniyede tekrarlar. (Saniyede 5 defa)
Not: Çoğu masaüstü ortamı ve diğer kullanıcı-seviyesinde araçlar klavye tekrar hızını ayarlamak için işlevsellik sunarlar. X yapılandırma dosyasındaki değerler varsayılan değerlerdir ve kullanıcı ayarları tarafından değiştirilebilirler.
Fareyi Ayarlamak
İkinci bir InputDevice bölümü X'in fareye nasıl davrandığını belirler.
Section “InputDevice”
Identifier “Mouse0”
Driver “mouse”
Option “Protocol” “IMPS/2”
Option “Device” “/dev/input/mice”
Option “Emulate3Buttons” “no”
Option “ZAxisMapping” “4 5”
EndSection
Klavyede olduğu gibi Identifier satırı X'in ServerLayout'ta belirlenen hangi girdi cihazını kullanmasını söylemesi için bulunur. Option satırları fare kontrol seçeneklerini belirler. Bunlardan en önemlileri Device ve Protocol satırlarıdır. Device X'e hangi Linux aygıt dosyasının fareye ulaşmak için okunması gerektiğini söyler. Bu örnekte /dev/input/mice dosyasıdır ama /dev/mouse (gerçek fare dosyasına işaret eden dosya), /dev/psaux (PS/2 fare portu için), /dev/usb/usbmouse (USB fareler için önceden kullanılan işaretçi), /dev/ttys0 (ikinci RS-232 seri port faresi) gibi seçeneklerde kullanılabilir. Eğer fareniz çalışıyorsa bu satırı değiştirmeyin.
Protocol seçeneği X'e farenin çeşitli hareketlerinden ve butonlara basıldığı zaman hangi sinyalleri alması gerektiğini söyler. Yeni tür fareler için bu IMPS/2 ve ExplorerPS/2'dir ve bunlar pratikte birbirine çok benzerdir. (PS/2 hem donanım arayüzü hem de yazılım protokolüdür. PS/2 fare protokolünü kullanan çoğu USB farenin PS/2 fare portunu kullanmadığını unutmayın.) Eğer farenizde kaydırma tekeri varsa bu protokollerden birini kullanmanız gerekir. Eğer fareniz eskiyse PS/2, Microsoft ya da Logitech gibi daha eski protokolleri denemeniz gerekebilir. Auto protokolü X'in hangi protokolü kullanacağını kendisinin tahmin etmesi şeklinde çalışır ve genelde doğru çalışan bir seçenektir.
Monitörü Ayarlamak
X yapılandırmasında en çok yanlış yapılacak şeylerden birisi monitör ayarlarıdır. Bunlar Monitor bölümünde ayarlanır ve özellikle XFree86 3.3.6 ve önceki sürümlerde çok büyük bir bölüm oluşabilir. Kısaltılmış bir Monitor bölümü şöyle görünür:
Section “Monitor”
Identifier “Monitor0”
ModelName “VisionMaster Pro 450”
HorizSync 27.0-115.0
VertRefresh 50.0-160.0
# My custom 1360x1024 mode
Modeline “1360x1024” 197.8 \
1360 1370 1480 1752 \
1024 1031 1046 1072 -HSync -VSync
EndSection
Identifier ve ModelName özellikle yapılandırma dosyasını kontrol ederken size yardımcı olması için konulur bu yüzden neredeyse istediğiniz herhangi bir ismi verebilirsiniz. Bölümde aşağılara baktığınızda HorizSync ve VertRefresh satırlarını göreceksiniz, bunlar çok kritiktir ve monitörün yatay ve dikey doğrultuda kabul edebileceği video yenileme hızını kHz ve Hz cinslerinden tanımlar. Bunlar birlikte monitörün maksimum çözünürlüğünü ve yenileme hızını belirler.
Uyarı: Özellikle eski monitörlerde bu değerler rasgele bir şekilde atanmamalıdır. Monitörün desteklediğinden yüksek değerler yazılırsa bu monitöre zarar verebilir. Modern monitörler çok yüksek yenileme hızı sinyallerini göz ardı edebilirler.
Çözünürlüğü ayarlamak için X mode satırlarına bakar, bunlar Modeline seçeneği aracılığı ile belirtilirler.
XFree86 4.x ve X.org-X11 Data Display Channel (DDC) olarak bilinen bir özelliği destekler. Bu protokol monitörlerin kendi maksimum horizontal ve vertical yenileme hızlarını ve uygun mode satırlarını bilgisayara iletmesini sağlar. XFree86 -configure ya da Xorg -configure komutları bu bilgiyi mode satırlarını oluşturmak için kullanırlar böylece her sistem başlangıcında sistem yatay ve dikey yenileme hızlarını alabilir. Bu sebeple Xfree86 4.x ve X.org-X11 sistemlerindeki Monitor bölümleri XFree86 3.3.x'dekinden daha kısadır.
Video Kartını Ayarlamak
Herhangi bir çözünürlükte maksimum yenileme hızını ayarlamanız için genelde en önemli faktör monitörünüzdür ama X veri monitöre direkt olarak değil video kartı aracılığı ile gönderir. Bu sebeple bu parçayı doğru yapılandırmanız önemlidir. Yanlış yapılandırılmış video kartı X'in başlamamasına sebep olabilir.
Sunucu ya da Sürücüyü Seçmek
XFree86 4.x ve X.org-X11 sürücü modüllerini ana X sunucusunun çalıştırılabilir dosyasından ayrı dosyalarda depolar. Sunucu hangi modülün gerekli olduğuna otomatik olarak karar veremez. Bunun yerine XF86Config ya da xorg.conf dosyası içinde bu bilgiyi vermeniz gerekir. Tam olarak bu Device bölümünde belirlenen bir sürücü modülüne karşılık gelir.
Driver "nv"
Bu satır sürücünün adını belirler. Sürücüler /usr/X11R6/lib/modules/drivers dizininde bulunur. Çoğu sürücünün dosya adı _drv.o ile biter ve eğer bu kısmı çıkarırsanız sürücü ismini elde edebilirsiniz. Örneğin nv_drv.o nv sürücüsüne karşılık gelir.
Kart Spesifik Seçenekleri Atamak
xorg.conf dosyasındaki Device bölümü spesifik X sunucuları ile ilgili çeşitli seçenekleri ayarlar.
Section “Device”
Identifier “Videocard0”
Driver “nv”
VendorName “nVidia”
BoardName “GeForce 6100”
VideoRam 131072
EndSection
VideoRAM satırı çoğu kartlar için gereksizdir çünkü sürücü kartın içinde yüklü olan RAM miktarını tespit edebilir. Ama bazen kartın içindeki RAM miktarını belirtmeniz gerekebilir (kilobyte cinsinde). Örnekteki kart 128MB RAM yüklüdür.
Çözünürlüğü ve Renk Derinliğini Ayarlamak
Screen bölümü X'e kullanılan monitörler ve video kartları hakkında bilgi verir. XFree86 4.x ve X.org-X11 çoklu video kartı ve monitörü bir sistemde destekleyebilir hatta XFree86 3.3.6 ve öncesinde de birden fazla monitör ve video kartı tanımlayabilip yapılandırma dosyasındaki Screen bölümünü değiştirerek bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz. Bu eğer yeni bir monitör ya da video kartı deniyorsanız kullanışlı olabilir. Screen bölümü şu şekilde görünür:
Section “Screen”
Identifier “Screen0”
Device “Videocard0”
Monitor “Monitor0”
DefaultDepth 24
SubSection “Display”
Depth 24
Modes “1024x768” “1024x600” “800x600” “640x480”
EndSubSection
SubSection “Display”
Depth 8
Modes “1024x768” “800x600” “640x480”
EndSubSection
EndSection
Device ve Monitor satırları, Device ve Monitor bölümlerinde bulunan Identifier'lara karşılık gelir. Screen bölümü bir ya da birden fazla Display alt bölümünü içerir, burada X'in kullanabileceği video kartları tanımlanır. Bu örnekte iki tane ekran oluşturulur. İlk olanı 24 bit renk derinliği ve 1024x768,
1024x600, 800x600 ve 640x480 video mod ayarlarından birisini kullanabiliyor. (Bu video mod seçenekleri Monitor bölümündeki mode satırlarına ya da standart mod satırlarına karşılık gelir.) İkinci kullanılabilir ekran 8 bit renk derinliğini kullanır ve sadece 1024x768, 800x600, 640x480 video modlarını destekler.
Display de alt bölümler arasında seçim yapmak için bir tane DefaultDepth satırı eklenir. (Bu satır XFree86 3.3.6 ve öncesinde DefaultColorDepth olarak adlandırılır.) Bu örnekte X başlatılırken diğer seçenekler tarafından değiştirilmemişse 24 bit görünümü kullanır.
Son olarak
XFree86 4.x ve X.org-X11, Xfree86 3.3.6 yapılandırma dosyasında olmayan bir bölüme ihtiyaç duyarlar: ServerLayout. Bu bölüm X yapılandırmasındaki diğer tüm bileşenleri birbirine bağlar.
Section “ServerLayout”
Identifier “single head configuration”
Screen “Screen0” 0 0
InputDevice “Mouse0” “CorePointer”
InputDevice “Keyboard0” “CoreKeyboard”
EndSection
Normalde bu bölüm bir Screen bölümü ve iki InputDevice bölümlerini tanımlar. Başka yapılandırmalarında olması mümkündür. Örneğin; XFree86 ve X.org-X11 birden fazla monitörün oluşturduğu çok başlı ekranları destekler. Bu yapılandırmalarda ServerLayout bölümü birden fazla Screen bölümü içerir.
X Ekran Bilgisini Görüntülemek
Bazen ekranınızın yapabileceklerini bilmek yardımcı olabilir çünkü ekranınız X tarafından yönetilir. Bu iş için olan araç xdpyinfo dur. xdpyinfo yazdığınızda konsolda, sonuç olarak kullanılan ekranla ilgili, X versiyon numarası, var olan bütün ekranların çözünürlük ve renk derinliği ve bunun gibi çeşitli bilgiler ekrana gelir. Buradaki çoğu bilgi oldukça tekniktir bu yüzden hepsini anlamayabilirsiniz. Komutu çalıştırıp sonucunu inceleyip neleri anladığınızı görmek yardımcı olabilir. Bu bilgiye ulaşmanız gerektiğinde nasıl ulaşacağınızı öğrenmiş olacaksınız. Daha teknik ayrıntı için -ext parametresini xdpyinfo ile kullanabilirsiniz. (Temel xdpyinfo -ext komutu yapılabilecek genişletmeleri gösterecektir.)
Belirli bir pencere ile ilgili detaylı teknik bilgiyi xwininfo komutu ile öğrenebilirsiniz. Temel kullanımda xwininfo yazdığınızda fare işaretçisini istediğiniz pencereye getirip tıklamanız yeterlidir. Sonuç tıkladığınız pencereyle ilgili veriler, boyutu, konumu, ID numarası gibi şeyler olacaktır. Ayrıca -id ya da -name seçenekleriyle hangi bilgiyi öğrenmek istediğinizi belirleyebilirsiniz ya da -root ile bütün ekranı kapsayabilirsiniz.
Protocol seçeneği X'e farenin çeşitli hareketlerinden ve butonlara basıldığı zaman hangi sinyalleri alması gerektiğini söyler. Yeni tür fareler için bu IMPS/2 ve ExplorerPS/2'dir ve bunlar pratikte birbirine çok benzerdir. (PS/2 hem donanım arayüzü hem de yazılım protokolüdür. PS/2 fare protokolünü kullanan çoğu USB farenin PS/2 fare portunu kullanmadığını unutmayın.) Eğer farenizde kaydırma tekeri varsa bu protokollerden birini kullanmanız gerekir. Eğer fareniz eskiyse PS/2, Microsoft ya da Logitech gibi daha eski protokolleri denemeniz gerekebilir. Auto protokolü X'in hangi protokolü kullanacağını kendisinin tahmin etmesi şeklinde çalışır ve genelde doğru çalışan bir seçenektir.
Monitörü Ayarlamak
X yapılandırmasında en çok yanlış yapılacak şeylerden birisi monitör ayarlarıdır. Bunlar Monitor bölümünde ayarlanır ve özellikle XFree86 3.3.6 ve önceki sürümlerde çok büyük bir bölüm oluşabilir. Kısaltılmış bir Monitor bölümü şöyle görünür:
Section “Monitor”
Identifier “Monitor0”
ModelName “VisionMaster Pro 450”
HorizSync 27.0-115.0
VertRefresh 50.0-160.0
# My custom 1360x1024 mode
Modeline “1360x1024” 197.8 \
1360 1370 1480 1752 \
1024 1031 1046 1072 -HSync -VSync
EndSection
Identifier ve ModelName özellikle yapılandırma dosyasını kontrol ederken size yardımcı olması için konulur bu yüzden neredeyse istediğiniz herhangi bir ismi verebilirsiniz. Bölümde aşağılara baktığınızda HorizSync ve VertRefresh satırlarını göreceksiniz, bunlar çok kritiktir ve monitörün yatay ve dikey doğrultuda kabul edebileceği video yenileme hızını kHz ve Hz cinslerinden tanımlar. Bunlar birlikte monitörün maksimum çözünürlüğünü ve yenileme hızını belirler.
Uyarı: Özellikle eski monitörlerde bu değerler rasgele bir şekilde atanmamalıdır. Monitörün desteklediğinden yüksek değerler yazılırsa bu monitöre zarar verebilir. Modern monitörler çok yüksek yenileme hızı sinyallerini göz ardı edebilirler.
Çözünürlüğü ayarlamak için X mode satırlarına bakar, bunlar Modeline seçeneği aracılığı ile belirtilirler.
XFree86 4.x ve X.org-X11 Data Display Channel (DDC) olarak bilinen bir özelliği destekler. Bu protokol monitörlerin kendi maksimum horizontal ve vertical yenileme hızlarını ve uygun mode satırlarını bilgisayara iletmesini sağlar. XFree86 -configure ya da Xorg -configure komutları bu bilgiyi mode satırlarını oluşturmak için kullanırlar böylece her sistem başlangıcında sistem yatay ve dikey yenileme hızlarını alabilir. Bu sebeple Xfree86 4.x ve X.org-X11 sistemlerindeki Monitor bölümleri XFree86 3.3.x'dekinden daha kısadır.
Video Kartını Ayarlamak
Herhangi bir çözünürlükte maksimum yenileme hızını ayarlamanız için genelde en önemli faktör monitörünüzdür ama X veri monitöre direkt olarak değil video kartı aracılığı ile gönderir. Bu sebeple bu parçayı doğru yapılandırmanız önemlidir. Yanlış yapılandırılmış video kartı X'in başlamamasına sebep olabilir.
Sunucu ya da Sürücüyü Seçmek
XFree86 4.x ve X.org-X11 sürücü modüllerini ana X sunucusunun çalıştırılabilir dosyasından ayrı dosyalarda depolar. Sunucu hangi modülün gerekli olduğuna otomatik olarak karar veremez. Bunun yerine XF86Config ya da xorg.conf dosyası içinde bu bilgiyi vermeniz gerekir. Tam olarak bu Device bölümünde belirlenen bir sürücü modülüne karşılık gelir.
Driver "nv"
Bu satır sürücünün adını belirler. Sürücüler /usr/X11R6/lib/modules/drivers dizininde bulunur. Çoğu sürücünün dosya adı _drv.o ile biter ve eğer bu kısmı çıkarırsanız sürücü ismini elde edebilirsiniz. Örneğin nv_drv.o nv sürücüsüne karşılık gelir.
Kart Spesifik Seçenekleri Atamak
xorg.conf dosyasındaki Device bölümü spesifik X sunucuları ile ilgili çeşitli seçenekleri ayarlar.
Section “Device”
Identifier “Videocard0”
Driver “nv”
VendorName “nVidia”
BoardName “GeForce 6100”
VideoRam 131072
EndSection
VideoRAM satırı çoğu kartlar için gereksizdir çünkü sürücü kartın içinde yüklü olan RAM miktarını tespit edebilir. Ama bazen kartın içindeki RAM miktarını belirtmeniz gerekebilir (kilobyte cinsinde). Örnekteki kart 128MB RAM yüklüdür.
Çözünürlüğü ve Renk Derinliğini Ayarlamak
Screen bölümü X'e kullanılan monitörler ve video kartları hakkında bilgi verir. XFree86 4.x ve X.org-X11 çoklu video kartı ve monitörü bir sistemde destekleyebilir hatta XFree86 3.3.6 ve öncesinde de birden fazla monitör ve video kartı tanımlayabilip yapılandırma dosyasındaki Screen bölümünü değiştirerek bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz. Bu eğer yeni bir monitör ya da video kartı deniyorsanız kullanışlı olabilir. Screen bölümü şu şekilde görünür:
Section “Screen”
Identifier “Screen0”
Device “Videocard0”
Monitor “Monitor0”
DefaultDepth 24
SubSection “Display”
Depth 24
Modes “1024x768” “1024x600” “800x600” “640x480”
EndSubSection
SubSection “Display”
Depth 8
Modes “1024x768” “800x600” “640x480”
EndSubSection
EndSection
Device ve Monitor satırları, Device ve Monitor bölümlerinde bulunan Identifier'lara karşılık gelir. Screen bölümü bir ya da birden fazla Display alt bölümünü içerir, burada X'in kullanabileceği video kartları tanımlanır. Bu örnekte iki tane ekran oluşturulur. İlk olanı 24 bit renk derinliği ve 1024x768,
1024x600, 800x600 ve 640x480 video mod ayarlarından birisini kullanabiliyor. (Bu video mod seçenekleri Monitor bölümündeki mode satırlarına ya da standart mod satırlarına karşılık gelir.) İkinci kullanılabilir ekran 8 bit renk derinliğini kullanır ve sadece 1024x768, 800x600, 640x480 video modlarını destekler.
Display de alt bölümler arasında seçim yapmak için bir tane DefaultDepth satırı eklenir. (Bu satır XFree86 3.3.6 ve öncesinde DefaultColorDepth olarak adlandırılır.) Bu örnekte X başlatılırken diğer seçenekler tarafından değiştirilmemişse 24 bit görünümü kullanır.
Son olarak
XFree86 4.x ve X.org-X11, Xfree86 3.3.6 yapılandırma dosyasında olmayan bir bölüme ihtiyaç duyarlar: ServerLayout. Bu bölüm X yapılandırmasındaki diğer tüm bileşenleri birbirine bağlar.
Section “ServerLayout”
Identifier “single head configuration”
Screen “Screen0” 0 0
InputDevice “Mouse0” “CorePointer”
InputDevice “Keyboard0” “CoreKeyboard”
EndSection
Normalde bu bölüm bir Screen bölümü ve iki InputDevice bölümlerini tanımlar. Başka yapılandırmalarında olması mümkündür. Örneğin; XFree86 ve X.org-X11 birden fazla monitörün oluşturduğu çok başlı ekranları destekler. Bu yapılandırmalarda ServerLayout bölümü birden fazla Screen bölümü içerir.
X Ekran Bilgisini Görüntülemek
Bazen ekranınızın yapabileceklerini bilmek yardımcı olabilir çünkü ekranınız X tarafından yönetilir. Bu iş için olan araç xdpyinfo dur. xdpyinfo yazdığınızda konsolda, sonuç olarak kullanılan ekranla ilgili, X versiyon numarası, var olan bütün ekranların çözünürlük ve renk derinliği ve bunun gibi çeşitli bilgiler ekrana gelir. Buradaki çoğu bilgi oldukça tekniktir bu yüzden hepsini anlamayabilirsiniz. Komutu çalıştırıp sonucunu inceleyip neleri anladığınızı görmek yardımcı olabilir. Bu bilgiye ulaşmanız gerektiğinde nasıl ulaşacağınızı öğrenmiş olacaksınız. Daha teknik ayrıntı için -ext parametresini xdpyinfo ile kullanabilirsiniz. (Temel xdpyinfo -ext komutu yapılabilecek genişletmeleri gösterecektir.)
Belirli bir pencere ile ilgili detaylı teknik bilgiyi xwininfo komutu ile öğrenebilirsiniz. Temel kullanımda xwininfo yazdığınızda fare işaretçisini istediğiniz pencereye getirip tıklamanız yeterlidir. Sonuç tıkladığınız pencereyle ilgili veriler, boyutu, konumu, ID numarası gibi şeyler olacaktır. Ayrıca -id ya da -name seçenekleriyle hangi bilgiyi öğrenmek istediğinizi belirleyebilirsiniz ya da -root ile bütün ekranı kapsayabilirsiniz.
Bu konuyu ben de yazacaktım :) eline sağlık
YanıtlaSil